+998773007050
Haj qanday ibodat?
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining 'Muminning Umr Safari' nomli kitobi asosida tayyarlandi
BISMILLAHIR ROHMANIR ROHIYM
(Tarjima: "Mehribon va Rahmli Alloh nomi bilan")
Bandalariga umrida bir marta haj qilishni farz qilgan, har vaqt umra ibodatini bajarishni sunnat qilgan, O‘z Payg‘ambariga "Haj" va "Furqon" suralarini nozil qilgan Alloh taologa hamdu sanolar bo‘lsin!
Haj va umra ibodatini ado etish yo‘llarini ummatga o‘rgatib ketgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga, u zotning oilalariga va sahobalariga ko‘plab salovotu salomlar bo‘lsin!
Qur'on va Sunnatdan haj ibodatlarini o‘rganib, tahlil qilib va tartiblab bayon qilib bergan ulamolarimizga Alloh taoloning rahmatlari bo‘lsin!
(Tarjima: "Mehribon va Rahmli Alloh nomi bilan")
Bandalariga umrida bir marta haj qilishni farz qilgan, har vaqt umra ibodatini bajarishni sunnat qilgan, O‘z Payg‘ambariga "Haj" va "Furqon" suralarini nozil qilgan Alloh taologa hamdu sanolar bo‘lsin!
Haj va umra ibodatini ado etish yo‘llarini ummatga o‘rgatib ketgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga, u zotning oilalariga va sahobalariga ko‘plab salovotu salomlar bo‘lsin!
Qur'on va Sunnatdan haj ibodatlarini o‘rganib, tahlil qilib va tartiblab bayon qilib bergan ulamolarimizga Alloh taoloning rahmatlari bo‘lsin!
Haj ibodatining boshqa ibodatlardan bir farqi shuki, u hammaga ham bir paytning o‘zida farz bo‘lavermaydi, balki ayrim shartlariga mos kelgan musulmonlargagina farzdir. Qodir bo‘lgan odamlarga Alloh uchun Baytni haj qilish farz.
Qur'ondan dalil:
"Odamlarga haj haqida e'lon qiling! Ular piyoda yoki oriq tuylari bo‘lgan cho‘llar tuyalarida sizga kelishadi – eng uzok yo‘llardan"
(Sura Al-Haj, 22:27)
Hajning ahamiyati haqidagi hadis:
Payg‘ambarimiz (ﷺ) aytganlar:
"Kim Alloh uchun haj qilib, jinsiy aloqa qilmasdan va gunoh ish qilmasdan qaytsa, u onasi tug‘gan kundagi kabi gunohsiz bo‘lib qaytadi"
(Sahih al-Buxoriy, 1521; Sahih Muslim, 1350)
Qur'ondan dalil:
"Odamlarga haj haqida e'lon qiling! Ular piyoda yoki oriq tuylari bo‘lgan cho‘llar tuyalarida sizga kelishadi – eng uzok yo‘llardan"
(Sura Al-Haj, 22:27)
Hajning ahamiyati haqidagi hadis:
Payg‘ambarimiz (ﷺ) aytganlar:
"Kim Alloh uchun haj qilib, jinsiy aloqa qilmasdan va gunoh ish qilmasdan qaytsa, u onasi tug‘gan kundagi kabi gunohsiz bo‘lib qaytadi"
(Sahih al-Buxoriy, 1521; Sahih Muslim, 1350)
Haj shartlari
Haj farz bo‘lishi qaysi shartlar mavjud bo‘lishi kerak ?
Ulamolar kishiga haj farz bo‘lishi uchun quyidagi shartlar mavjud bo‘lishi kerakligini ta’qidlagan:
- Musulmon bo‘lishi;
- Balogatga yetgan bo‘lishi;
- Оqil bo‘lishi;
- Hajga qodir bo‘lishi;
- Sog‘-salomat bo‘lishi;
- Hukumat man qilmagan bo‘lishi;
- Yo‘lda omonlik bo‘lishi;
- Ayol kishiga mahrami bo‘lishi.
Haj – Islomning besh arkonidan biri bo‘lgan ulug‘ rukn, Allohga mahbub ibodatdir.
Bu ibodat Alloh taologa yuzlanish, U Zotning tajalliyasi, nurining markazi bo‘lgan maskanda ado etiladi. Hadisi shariflarda kelishicha, Baytullohi sharif shunday makonga joylashganki, uning ayni ustida, yettinchi osmonda Baytul Ma’mur, uning ustida esa Alloh taoloning Arshi joylashgan. Alloh taoloning tavajjuhi, nuri va tajalliyati dastlab Ka’batullohga nozil bo‘lib, keyin butun olamga tarqaladi. Shu sababli bu yerga kelish baxtiga musharraf bo‘lgan musulmonlar uchun ulkan saodat bor.
Bu ibodat Alloh taologa yuzlanish, U Zotning tajalliyasi, nurining markazi bo‘lgan maskanda ado etiladi. Hadisi shariflarda kelishicha, Baytullohi sharif shunday makonga joylashganki, uning ayni ustida, yettinchi osmonda Baytul Ma’mur, uning ustida esa Alloh taoloning Arshi joylashgan. Alloh taoloning tavajjuhi, nuri va tajalliyati dastlab Ka’batullohga nozil bo‘lib, keyin butun olamga tarqaladi. Shu sababli bu yerga kelish baxtiga musharraf bo‘lgan musulmonlar uchun ulkan saodat bor.
Haj Odoblari
1. Haj qilmoqchi bo‘lgan odam, avvalo, Alloh taologa astoydil tavba qilsin. Gunohlarini tark etib, avval sodir bo‘lganlariga nadomat qilib, bundan so‘ng takrorlamaslikka azm qaror qilsin.
2. Kimga zulm etkazgan, kimni xafa qilgan yoki kimning ko‘nglini qoldirgan bo‘lsa, ulardan uzr so‘rasin.
3. Eng muhim jihatlardan biri – qilayotgan haj ibodatidan Alloh taoloning roziligini va oxiratining obodligini ko‘zlasin. Dunyo va uning ziynatlarini, riyokorlik, nom chiqarish, faxrlanish kabi narsalarni zinhor va zinhor xayoliga keltirmasin. Aks holda, barcha qilgan sa'y-harakatlari behuda, befoida ketadi.
4. Ota-onalari tirik bo‘lishsa, ularning roziliklarini olsin, duolarini so‘rasin.
5. Haj safari bilan ovora bo‘lib, boshqa ibodatlarga e‘tiborsizlik qilmasin. Ayniqsa, namozga ehtiyot bo‘lsin, chunki namoz zarurligi jihatidan hajdan ham e‘tiborlidir.
6. Safar chog‘ida doimo Alloh taoloni zikr etsin, duolar qilsin, istig‘forlar aytsin. Qur’oni Karimni tilovat qilsin. Tilini bo‘lmagur gaplardan, behuda so‘zlardan, yolg‘on, g‘iybat, chaqimchilik, so‘kish kabi buzukliklardan tiyilsin. Qo‘lidan kelganicha odamlarga yaxshilik qilish payidan bo‘lsin.
2. Kimga zulm etkazgan, kimni xafa qilgan yoki kimning ko‘nglini qoldirgan bo‘lsa, ulardan uzr so‘rasin.
3. Eng muhim jihatlardan biri – qilayotgan haj ibodatidan Alloh taoloning roziligini va oxiratining obodligini ko‘zlasin. Dunyo va uning ziynatlarini, riyokorlik, nom chiqarish, faxrlanish kabi narsalarni zinhor va zinhor xayoliga keltirmasin. Aks holda, barcha qilgan sa'y-harakatlari behuda, befoida ketadi.
4. Ota-onalari tirik bo‘lishsa, ularning roziliklarini olsin, duolarini so‘rasin.
5. Haj safari bilan ovora bo‘lib, boshqa ibodatlarga e‘tiborsizlik qilmasin. Ayniqsa, namozga ehtiyot bo‘lsin, chunki namoz zarurligi jihatidan hajdan ham e‘tiborlidir.
6. Safar chog‘ida doimo Alloh taoloni zikr etsin, duolar qilsin, istig‘forlar aytsin. Qur’oni Karimni tilovat qilsin. Tilini bo‘lmagur gaplardan, behuda so‘zlardan, yolg‘on, g‘iybat, chaqimchilik, so‘kish kabi buzukliklardan tiyilsin. Qo‘lidan kelganicha odamlarga yaxshilik qilish payidan bo‘lsin.
7. O‘tgan ulamolarimizning eng muhim nasihatlaridan biri shuki, hojilar haj davomida qalbni mashg‘ul qiluvchi, xayolni olib qochuvchi tijoratdan xoli bo‘lishlari kerak. O‘zlarini xor tutsinlar, zebu ziynatga e‘tibor bermasinlar.
8. Hajga qilinadigan sarf-xarajat haloldan bo‘lishi shart.
9. Isrof va ziqnalikdan chetlangan holda, o‘rtacha yo‘l tutib, chin ko‘ngildan zodi rohi (yo‘l oziq-asi) va taomini bemol qilishga etibor qaratsin. Haj yo‘lida yeb-ichish uchun sarflangan har bir so‘mga yetti yuz barobar savob beriladi.
10. Shahvoniylik, fisq-fujur va janjallarga yo‘l qo‘ymaslik. Alloh taolo buni Qur’oni Karimda ta’kidlagan. Shahvoniylik (arabcha "rafas" deb ataladi) – barcha sharmsiz gap-so‘z va harakatlarni o‘z ichiga oladi. Fisq esa Allohning toatlaridan chiqishdir. Haj qiluvchi bu narsalardan ehtiyot bo‘lishi lozim.
11. Baquvvat, yurishda qiyinlmaydigan kishilarning piyoda haj qilishlari afzal. Bemir, qari va uzrli kishilarning esa ibodatlariga nuqson yetmasligi uchun ulov minib haj qilishlari afzal.
12. O‘ziga vojib bo‘lmasa ham, hoji jonlik so‘yib, qurbat hosil qilishga harakat qilsin. Soyiladigan hayvon semiz va chiroyli bo‘lishiga e‘tibor bersin. Qurbonlik vojib bo‘lsa, o‘zi emasin. Agar ixtiyoriy bo‘lsa, o‘zi ham yesin.
8. Hajga qilinadigan sarf-xarajat haloldan bo‘lishi shart.
9. Isrof va ziqnalikdan chetlangan holda, o‘rtacha yo‘l tutib, chin ko‘ngildan zodi rohi (yo‘l oziq-asi) va taomini bemol qilishga etibor qaratsin. Haj yo‘lida yeb-ichish uchun sarflangan har bir so‘mga yetti yuz barobar savob beriladi.
10. Shahvoniylik, fisq-fujur va janjallarga yo‘l qo‘ymaslik. Alloh taolo buni Qur’oni Karimda ta’kidlagan. Shahvoniylik (arabcha "rafas" deb ataladi) – barcha sharmsiz gap-so‘z va harakatlarni o‘z ichiga oladi. Fisq esa Allohning toatlaridan chiqishdir. Haj qiluvchi bu narsalardan ehtiyot bo‘lishi lozim.
11. Baquvvat, yurishda qiyinlmaydigan kishilarning piyoda haj qilishlari afzal. Bemir, qari va uzrli kishilarning esa ibodatlariga nuqson yetmasligi uchun ulov minib haj qilishlari afzal.
12. O‘ziga vojib bo‘lmasa ham, hoji jonlik so‘yib, qurbat hosil qilishga harakat qilsin. Soyiladigan hayvon semiz va chiroyli bo‘lishiga e‘tibor bersin. Qurbonlik vojib bo‘lsa, o‘zi emasin. Agar ixtiyoriy bo‘lsa, o‘zi ham yesin.
Tarix
Jоhiliyat davrida, islom kelishidan oldin, hajning haqiqiy ma'nosi buzilgan edi. Ka'ba yuzlab butlar bilan o'ralgan, marosimlar esa butparastlik odatlari bilan aralashgan edi. Quraysh qabilasi, Ka'baning qo'riqchilari, o'z qoidalarini o'rnatib, ko'p odamlarni haj qilishdan mahrum qilishgan.
Ammo Payg'ambarimiz Muhammad (ﷺ) kelishlari bilan hamma narsa o'zgardi. Hijriy 10-yilda Payg'ambarimiz Muhammad (ﷺ) o'zining mashhur "Vido' Hajj"ini amalga oshirib, bu ulug'ibodatning haqiqiy mohiyatini tikladilar. Arafa kunida tarixiy xutba qildilar, unda barcha musulmonlarning Alloh oldida tengligini e'lon qildi, qonli qasosni bekor qildilar va ribo (foiz)ni taqiqladilar. Bu lahza haj tarixida burilish nuqtasiga aylandi.
Ammo Payg'ambarimiz Muhammad (ﷺ) kelishlari bilan hamma narsa o'zgardi. Hijriy 10-yilda Payg'ambarimiz Muhammad (ﷺ) o'zining mashhur "Vido' Hajj"ini amalga oshirib, bu ulug'ibodatning haqiqiy mohiyatini tikladilar. Arafa kunida tarixiy xutba qildilar, unda barcha musulmonlarning Alloh oldida tengligini e'lon qildi, qonli qasosni bekor qildilar va ribo (foiz)ni taqiqladilar. Bu lahza haj tarixida burilish nuqtasiga aylandi.
Islom tarqalishi bilan Haj yangi darajaga ko‘tarildi.
Umaviylar va Abbosiylar davrida birinchi maxsus ziyoratchi yo‘llari qurildi, suv ta’minoti tizimlari barpo etildi.
Usmoniy sultonlar Damashqdan Makkagacha bo‘lgan qo‘riqlanadigan karvоn yo‘llarini tashkil etib, ziyoratchilarni badaviylar hujumlaridan himoya qilishdi.
Qo‘shimcha tushunchalar:
Umaviylar va Abbosiylar davrida birinchi maxsus ziyoratchi yo‘llari qurildi, suv ta’minoti tizimlari barpo etildi.
Usmoniy sultonlar Damashqdan Makkagacha bo‘lgan qo‘riqlanadigan karvоn yo‘llarini tashkil etib, ziyoratchilarni badaviylar hujumlaridan himoya qilishdi.
Qo‘shimcha tushunchalar:
- Haj yo‘llari - "Darb al-Hajj" (Haj yo‘li) nomi bilan mashhur bo‘lgan
- Suv ta’minoti - Zubayda xotun qurdirgan ("Ayn Zubayda") suv quduqlari tarixga kirgan.
- Usmoniy himoyasi - Mahmal (maxfal) deb atalgan maxsus haj karvoni tashkil etilgan. Qal'at al-Ajyad (Ajyad qal'asi)
Bugungi kunda Haj butun dunyodan millionlab mo'minlarni jamlaydigan ulkan voqeaga aylangan.
Zamonaviy Makka infratuzilmasi:
Zamonaviy Makka infratuzilmasi:
- Masjid al-Haram – 2,5 million namozxonni sig‘dira oladigan dunyoning eng katta masjidi
- Haramayn tezyurar temir yo‘li – Makka va Madina o‘rtasida 450 km/soat tezlikdagi poyezd
- Jabal Omar kabi osmono‘par binolar – Ziyoratchilar uchun 100 minglab mehmonxona xonalari
Haj asrlar davomida musulmonlarning iymonini sinab kelgan qattiq imtihonlarga duch keldi.
Bu voqealar nafaqat tarixiy faktlar - balki Islom va uning muqaddas joylari qanday qilib xavflarga qarshi turib, ruhiy mohiyatini saqlab qolganligini ko‘rsatadi.
Haj tarixidagi sinovlar:
Bu voqealar nafaqat tarixiy faktlar - balki Islom va uning muqaddas joylari qanday qilib xavflarga qarshi turib, ruhiy mohiyatini saqlab qolganligini ko‘rsatadi.
Haj tarixidagi sinovlar:
- 930 yil – Qarmatiylar Hajr al-Aswad (Qora tosh) ni o‘g‘irlab ketishdi. Faqat 22 yildan keyin (952 y.) uni qaytarish mumkin bo‘ldi.
- 1979 yil – Makkadagi al-Harom masjidi bosqini (400 dan ortiq qurbonlar).
- 2020 yil – COVID-19 pandemiyasi tufayli Haj faqat 10 000 kishiga cheklangan (odatda 2-3 million).
Haj ibodati turlari
farqlari va xususiyatlari
Haj va umraga oid ibodatlar uch turga – ifrod, tamattu’ va qironga bo‘linadi. Ularda ado etiladigan amallar ehrom, tavof, sa’y, Arafotda turish, Muzdalifada tunash, Minoda bo‘lish, tosh otishlardan iborat.
Haj al-Ifrād (إفراد) – "Alohida (yakka) haj
faqat haj amallarini bajarish, umrasiz.
Niyat: Faqat HAJ ("Labbayka Ḥajjan")
Amallar:
Umrasiz, to'g'ridan-to'g'ri Haj ruknlari
(Arafat, Muzdalifa, Mina, tosh otish)
Umra tavofi/sa'yi bajarmaydi
Qurbonlik: Majburiy emas (harom qilinmagan)
Soch olish: Faqat Hajdan keyin
Niyat: Faqat HAJ ("Labbayka Ḥajjan")
Amallar:
Umrasiz, to'g'ridan-to'g'ri Haj ruknlari
(Arafat, Muzdalifa, Mina, tosh otish)
Umra tavofi/sa'yi bajarmaydi
Qurbonlik: Majburiy emas (harom qilinmagan)
Soch olish: Faqat Hajdan keyin
Haj al-Qirān (قِرَان) – "Birlashtirilgan"
Haj oylarida haj va umrani niyat qilib, ehromga kirishdir. "Qiron" so‘zi "yaqinlik", "qo‘shilish" ma’nolarini anglatadi. Umra bilan yaqinlashtirib, bir-biriga qo‘shib qilingan haj "qiron haji" deyiladi.
Niyat: Umra + Haj (1 ta ihromda, chiqmasdan).
Amallar: Umra tavofi/sa’yi Hajga hisoblanadi.
Qurbonlik: Vojib.
Soch olish: Faqat Hajdan keyin (orasida man).
Farqi: Ifrod/Tamattu’dan farqli bitta ihromda ikkalasi.
Niyat: Umra + Haj (1 ta ihromda, chiqmasdan).
Amallar: Umra tavofi/sa’yi Hajga hisoblanadi.
Qurbonlik: Vojib.
Soch olish: Faqat Hajdan keyin (orasida man).
Farqi: Ifrod/Tamattu’dan farqli bitta ihromda ikkalasi.
Haj at-Tamattu' (تَمَتُّع) – "Rohatlanish", "Maza" ma'nolarni bildiradi
Avval umrani ado etib, haj vaqtigacha ehrom harom qilgan narsalardan huzur qilib yurib, vaqti kelganda yana ehromga kirib, hajni niyat qilgan odam «tamattu’ haj qilgan kishi» deyiladi. Hanafiy mazhabi ulamolarining aytishlaricha, tamattu’ haj ifrod hajdan ulug‘ bo‘ladi.
Niyat: AVVAL UMRA, keyin HAJ (alohida)
Maromlar:
Umra bajaring
Ihromdan chiqing (tanaffus)
Haj uchun yangi ihrom bog'lang
Qurbonlik: Majburiy (vojib)
Soch olish:
✔ Umradan keyin
✔ Hajdan keyin
Niyat: AVVAL UMRA, keyin HAJ (alohida)
Maromlar:
Umra bajaring
Ihromdan chiqing (tanaffus)
Haj uchun yangi ihrom bog'lang
Qurbonlik: Majburiy (vojib)
Soch olish:
✔ Umradan keyin
✔ Hajdan keyin
Hajning boshqa ibodatlardan farqi shundaki, u barcha musulmonlar uchun bir vaqtning o'zida farz emas, balki faqat ma'lum shartlar bajarilganda farz bo'ladi. Haj - Allohning Uyi (Baytulloh) ziyorati qilish imkoniyatiga ega bo'lganlar uchungina farz hisoblanadi.
Ulamolar hajning farz bo'lishi uchun quyidagi shartlarni ko'rsatganlar:
Eslatma: "Istiqo'" - haj safarini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan moliyaviy va jismoniy qobiliyat.
Ulamolar hajning farz bo'lishi uchun quyidagi shartlarni ko'rsatganlar:
- Musulmon bo'lish;
- Balogat yoshiga yetish;
- Aql-idrok sohibi bo'lish;
- Moddiy va jismoniy imkoniyatga (istiqo') ega bo'lish;
- Sog'-salomat bo'lish;
- Hukumat tomonidan qamoqqa olinmagan yoki ozodligidan mahrum qilinmagan bo'lish;
- Yo'l xavfsizligi (hayot va mol-mulk uchun xavf bo'lmasligi);
- Ayol uchun - mahram (masalan, ota, aka, o'g'il, amaki) mavjud bo'lish.
Eslatma: "Istiqo'" - haj safarini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan moliyaviy va jismoniy qobiliyat.
Hajning farzlari (majburiy amallari)
Farz amallardan birtasi – ado etilmay qolsa, haj va umra buziladi
-
1) Ihrom
Haj yoki umra uchun niyat qilib, maxsus holatga kirish -
2) Arofotda turish
Zulhijja oyining 9-kuni (Arafa kuni) quyosh botishigacha Arofot maydonida boʻlish. -
3) Tavofi ifoza (ziyorat tavofi)
Hajning asosiy tavofi boʻlib, Kaʼba atrofida 7 marta aylanish.
1 - IHROM
Ihrom – bu ziyoratchining maxsus holati bo‘lib, u Allohga ibodat qilish uchun o‘zini butunlay bag‘ishlash maqsadida ma’lum taqiqlarga rioya qilishi shart.
Shariatda:
Ramziy ma’noda:
Asosiy qoidalar:
✔ Niyat + talbiya ("Labbayk Allohumma...")
✔ Maxsus kiyim (erkaklar uchun – ikkita oq pardasimon mato)
✔ Taqiqlar (soch olmaslik, atir surtmaslik, nikoh alomatlari qilmaslik va boshqalar)
Ihrom – hajning birinchi va eng muhim farzi hisoblanadi.
Shariatda:
- Ihrom – Haj yoki Umra marosimlarini bajarish niyati (niyat) bo‘lib, talbiya aytish va maxsus kiyim (ehrom kiyimi) kiyish bilan birga keladi.
Ramziy ma’noda:
- Bu – Allohga to‘la itoat holati bo‘lib, inson dunyoviy lazzatlardan voz kechib, faqat ibodatga e’tibor qaratadi.
Asosiy qoidalar:
✔ Niyat + talbiya ("Labbayk Allohumma...")
✔ Maxsus kiyim (erkaklar uchun – ikkita oq pardasimon mato)
✔ Taqiqlar (soch olmaslik, atir surtmaslik, nikoh alomatlari qilmaslik va boshqalar)
Ihrom – hajning birinchi va eng muhim farzi hisoblanadi.
ТАЛЬБИЯ:
لَبَّيْكَ ٱللَّٰهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ ٱلْحَمْدَ وَٱلنِّعْمَةَ لَكَ وَٱلْمُلْكَ، لَا شَرِيكَ لَكَ
Labbayka-llāhumma labbayk, labbayka lā sharīka laka labbayk, innal-ḥamda wan-ni‘mata laka wal-mulk, lā sharīka lak
Ya'ni, «Labbay Allohim, labbay! Labbay, Senig sheriging yo‘q, labbay! Albatta, maqtov, ne’mat va mulk ham Senikidir. Senig sheriging yo‘q»
لَبَّيْكَ ٱللَّٰهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إِنَّ ٱلْحَمْدَ وَٱلنِّعْمَةَ لَكَ وَٱلْمُلْكَ، لَا شَرِيكَ لَكَ
Labbayka-llāhumma labbayk, labbayka lā sharīka laka labbayk, innal-ḥamda wan-ni‘mata laka wal-mulk, lā sharīka lak
Ya'ni, «Labbay Allohim, labbay! Labbay, Senig sheriging yo‘q, labbay! Albatta, maqtov, ne’mat va mulk ham Senikidir. Senig sheriging yo‘q»
Talbiyani aytishni boshlaganda odamning xayolida doim shu narsa turishi kerakki, Ibrohim alayhissalom oʻgʻillari Ismoil alayhissalom yordamida Baytullohni qurib bitirganlaridan keyin Alloh subhanahu va taolo u kishiga: «Odamlarni hajga chaqir!» deb buyurdi. Ibrohim alayhissalomning chaqiriqlariga ruhlari «labbay» deb javob berganlar hajga kelishdi. Alloh taologa «labbayka» deyishning ma’nosi juda ulug‘. Ilohiy chaqiriqlarning hammasiga «labbay» deb tayyor turish banda uchun katta baxt. Shu boisidan ham bu dunyoni unutib, unga tegishli barcha narsalardan xoli boʻlib, ehrom kiyimini kiyib olgandan soʻnggina «labbayka» aytish boshlanadi.
"Labbayka" aytishi bilan inson ehromga kirgan hisoblanadi va o'sha lahzadan e'tiboran unga ehrom hukmlari joriy bo'ladi..
"Labbayka" aytishi bilan inson ehromga kirgan hisoblanadi va o'sha lahzadan e'tiboran unga ehrom hukmlari joriy bo'ladi..
2 - AROFOT
Arofotda hajning asosiy arkoni ado etiladi. Arabcha «arofot» so‘zi lug‘atda «bilish, tanish» ma’nolarini bildiradi.
Makkaning janubi-sharqiy qismidagi, undan yigirma ikki chaqirim uzoqlikdagi tog‘ va vodi Arofot deb ataladi.
Arofa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arofotga qarab yo‘lga tushiladi. Hojilar zul-hijjaning to‘qqizinchi kuni shu yerda turib hajning asosiy arkonlaridan birini ado etishadi.
Arofotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi.
Makkaning janubi-sharqiy qismidagi, undan yigirma ikki chaqirim uzoqlikdagi tog‘ va vodi Arofot deb ataladi.
Arofa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arofotga qarab yo‘lga tushiladi. Hojilar zul-hijjaning to‘qqizinchi kuni shu yerda turib hajning asosiy arkonlaridan birini ado etishadi.
Arofotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi.
3 - TAVOFI IFOZA (ziyorat tavofi)
Tavofi ziyorat har bir hoji uchun farz bo‘lib, Arofotda turishdan oldin uni qilish joiz emas. Tavofi ziyoratning vaqti Arofotdan keyin bo‘lib, zul-hijjaning o‘ninchi kunidan boshlab o‘n ikkinchi kunning quyoshi botishigacha ado qilish vojibdir.
Bu tavofni uch kun hayit ichida bajarish zarur. Bu tavof umra bo‘yicha bo‘yindan so‘ng qilinadigan tavof emas. Agar kim uch kun hayit ichida tavof qila olmasa, qurbonlik (dam) so‘yishi vojib bo‘ladi. Tavofni esa, qachon bo‘lgan bo‘lsa ham, albatta qilishi lozim.
Ifoza tavofini qilmasa, haji haj bo‘lmaydi.
Bu tavofning o‘rnini hech narsa bosolmaydi.
Bu tavofni uch kun hayit ichida bajarish zarur. Bu tavof umra bo‘yicha bo‘yindan so‘ng qilinadigan tavof emas. Agar kim uch kun hayit ichida tavof qila olmasa, qurbonlik (dam) so‘yishi vojib bo‘ladi. Tavofni esa, qachon bo‘lgan bo‘lsa ham, albatta qilishi lozim.
Ifoza tavofini qilmasa, haji haj bo‘lmaydi.
Bu tavofning o‘rnini hech narsa bosolmaydi.
Hajning vojiblari quyidagilardir:
- Safo va Marva tepaliklari orasida sa’y qilish.
- Muzdalifada tunash.
- Tosh otish (Ramy al-jamarat).
- Sochni oldirish yoki qisqartirish (Halq yoki taqsir).
- Qurbonlik so‘yish (Qiron va Tamattu’ hajini niyat qilganlar uchun).
- Tavof al-vido’ (Vido’ tavofi) qilish.
- Vojib – Bajarmaslik gunoh, lekin haj buzilmaydi (agar atayin qoldirilsa, qurbonlik kerak).
- Farzdan farqi: Farzlarni bajarmaslik hajni bekor qiladi, vojiblarni bajarmaslik esa jazosini talab qiladi.
1. Safo va Marva orasida sa'y qilish.
Hanafiy mazhabiga ko‘ra:
✔ Yashil ustunlar orasida tezroq yurish (harwala deyiladi).
✔ Safo va Marvada duo o‘qib, Allohdan rahmat so‘rash mustahab.
- Bu amal hajning vojib amallaridan biri hisoblanadi.
- Tartibi: Tavofdan keyin bajariladi.
- Boshlanish joyi: Safo tepaligidan boshlanadi.
- Yurish soni: Ikki tepalik orasida 7 marta borib-kelish (Safo → Marva = 1 marta).
- Tugash joyi: Ettinchi sa‘y Marva tepaligida tugaydi.
✔ Yashil ustunlar orasida tezroq yurish (harwala deyiladi).
✔ Safo va Marvada duo o‘qib, Allohdan rahmat so‘rash mustahab.
- Diqqat: Sa‘ysiz haj to‘liq hisoblanadi, lekin vojib tark etilgani uchun qurbonlik (dam) kerak bo‘ladi.
2. Muzdalifada tunash.
Arofotdan qaytgandan keyin Muzdalifada bir muncha vaqt o‘tkazish zarur.
Hanafiy mazhabiga ko‘ra:
Vojib:
Hanafiy mazhabiga ko‘ra:
Vojib:
- 10-zul-hijja kuni yarim tundan keyin (lekin qisqa vaqt ham bo‘lsa) Muzdalifada bo‘lish.
- Butun tunni (tonggi namozgacha) Muzdalifada o‘tkazish.
- Toshlar yig‘ish: Hajilar Jamaratga otish uchun Muzdalifadan mayda tosh yig‘ishadi.
- Ibоdat: Bu yerda duo, istig‘for va tahajjud namozi o‘qish mustahab.
3. Tosh otish (Ramy al-jamarat)
Hayitning birinchi kuni tosh Aqoba deb nomlangan joyda otiladi. Otiladigan toshlarning soni yetti dona bo'ladi. Tosh otadigan vaqt hayitning birinchi kuni bomdoddan keyin kiradi, quyosh chiqib, to zaval vaqti kirguncha otsa yaxshi bo'ladi. Quyosh botguncha otsa ham ruxsat. Lekin kechasi otsa makruh bo'ladi.
Hayitning ikkinchi kuni uch joyda yettitadan tosh otiladi. Bu kuni tosh otish vaqti - zavoldan to quyosh botguncha. Uchinchi kuni ham xuddi shunday. Hoji to'rtinchi kunga ham Minoda qolsa, u kuni ham shunday qiladi.
Bugungi kunda Haj mavsumiga keladigan ziyoratchilar soni keskin ortgani sababli hojilarning xavfsizligini ta'minlash va izdihomlarning oldini olish maqsadida Saudiya Arabistoni hukumati tomonidan tosh otish amali uchun har bir davlatga alohida vaqtlar tayin etilgan. Shunga ko'ra, hojilarning ushbu jadvalga amal qilishlari maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Hayitning ikkinchi kuni uch joyda yettitadan tosh otiladi. Bu kuni tosh otish vaqti - zavoldan to quyosh botguncha. Uchinchi kuni ham xuddi shunday. Hoji to'rtinchi kunga ham Minoda qolsa, u kuni ham shunday qiladi.
Bugungi kunda Haj mavsumiga keladigan ziyoratchilar soni keskin ortgani sababli hojilarning xavfsizligini ta'minlash va izdihomlarning oldini olish maqsadida Saudiya Arabistoni hukumati tomonidan tosh otish amali uchun har bir davlatga alohida vaqtlar tayin etilgan. Shunga ko'ra, hojilarning ushbu jadvalga amal qilishlari maqsadga muvofiq hisoblanadi.
- Eslatma: Tosh otish vaqti haqida o'z mamlakatingiz haj idorasining belgilagan jadvaliga qat'iy rioya qiling.
4. Sochni oldirish yoki qisqartirish (Halq yoki taqsir).
Bu amal hayit kuni tosh otib, qurbonlik so‘yib bo‘lingandan so‘nggina bajariladi. Sochni to‘la olish qisqartirishdan afzal. Sochni qisqartirganda u yer-bu yeridan qirqib qo‘yish kifoya qilmaydi, balki kamida boshning to‘rtdan bir qismidan barmoqning bir bo‘g‘imi miqdoricha qirqilishi kerak. Agar soch barmoqning bir bo‘g‘imidan qisqa bo‘lsa, hammasini oldirish vojib bo‘ladi.
Qo‘shimcha tushuntirish:
Qo‘shimcha tushuntirish:
- Halq (sochni to‘la olish) - taqsir (qisqartirish)dan afzalroq hisoblanadi
- Agar sochlar juda qisqa bo‘lsa (barmoq bo‘g‘imidan ham qisqa), unda to‘liq olib tashlash talab etiladi
- Bu amal hajning vojiblaridan biri hisoblanadi
5. Qurbonlik so‘yish (Qiron va Tamattu’ hajini niyat qilganlar uchun).
Qiron yoki tamattu‘ haj qilganlarning bir harakat bilan ikki ibodatni ado etganlari shukronasiga qurbonlik qilishlari vojibdir. Qurbonlik vaqti hayit kuni Aqobada tosh otib kelingandan so‘ng boshlanadi. O‘sha kuni va keyingi ikki kun shomgacha qiron va tamattu‘ qurbonliklarini so‘yish vaqtidir. Makon jihatidan esa Minoda bo‘lishi afzal. Haramdan tashqarida qurbonlik qilish mumkin emas.
6. Tavof al-vido’ (Vido’ tavofi) qilish.
Bu tavof "Tavof as-sadr" ham deb ataladi.
Mazkur tavof vatanga qaytishdan oldin Ka’bai muazzama bilan xayrlashish uchun qilinadi. Undan keyin hech narsaga mashg‘ul bo‘lmasdan, tezda vatanga jo‘nab ketish kerak.
Mazkur tavof vatanga qaytishdan oldin Ka’bai muazzama bilan xayrlashish uchun qilinadi. Undan keyin hech narsaga mashg‘ul bo‘lmasdan, tezda vatanga jo‘nab ketish kerak.
Hajning sunnatlari quyidagilardir:
- Ehromga kirish uchun g‘usl qilish
- Ehromga kirish paytida xushbo‘y surtish
- Talbiya aytish ("Labbayk Allohumma labbayk...")
- Tavof al-qudum qilish (Makkaga kirganda amal qilinadigan tavof)
- Tavof chog‘ida 7 marta iztibosiz aylanish (ramal – erkaklar uchun)
- Sa‘yni ketma-ket 7 marta bajariш (Safo-Marva orasida)
- Sa‘yda tahoratli bo‘lish
- Arafa kechasi Minoda yotib qolish (10-zulhijja kechasi)
- Birinchi tosh otgandan keyin qurbonlik so‘yish
- Tosh otishni kech qoldirmaslik (quyosh botishidan oldin)
- Tashriq kechalari Minoda yotish (11-13 zulhijja)
- Sunnatlar – Payg‘ambar (s.a.v.) amallari, lekin bajarmaslik jazosiz.
- Ramal – Faqat erkaklar uchun (tavofda tezroq yurish).
- Tashriq kechalari – "Tashriq" so‘zi quyosh chiqishini anglatadi (hayit kunlari).
Haj kunlari
Hajning asosiy kunlari:
Zul-hijjaning 8-13 kunlari
Bu muhim davrda ziyoratchilar Hajning asosiy marosimlarini ado etadilar
Zul-hijjaning 8-13 kunlari
Bu muhim davrda ziyoratchilar Hajning asosiy marosimlarini ado etadilar
Haj qachon bajariladi?
Haj Zul-hijja oyining (Islom taqvimining 12-oyi) dastlabki 10 kunida bo'lib o'tadi.
Asosiy kunlar:
Payg'ambar (ﷺ) aytganlar: "Alloh Arafa kunidan ko'ra ko'proq qullarni Оlovdan ozod qiladigan boshqa kun yo'q" (Sahih Muslim, 1348).
Quyida haj marosimlari yo'nalishi va asosiy ziyoratgohlar sxemasi keltirilgan.
Keyingi bo'limlarda Hajning har bir asosiy kuni batafsil ko'rib chiqiladi.
*Eslatma: Sana har yili hijriy taqvimga ko'ra o'zgaradi (milodiy taqvimdan 10-12 kun oldingа siljiydi).
Haj Zul-hijja oyining (Islom taqvimining 12-oyi) dastlabki 10 kunida bo'lib o'tadi.
Asosiy kunlar:
- 8 Zul-hijja - Tarviya kuni (ziyoratchilar Minoga yo'l olishadi)
- 9 Zul-hijja - Arafa kuni (Hajning eng muhim kuni)
- 10 Zul-hijja - Eid al-Adha (Qurbon hayiti)
Payg'ambar (ﷺ) aytganlar: "Alloh Arafa kunidan ko'ra ko'proq qullarni Оlovdan ozod qiladigan boshqa kun yo'q" (Sahih Muslim, 1348).
Quyida haj marosimlari yo'nalishi va asosiy ziyoratgohlar sxemasi keltirilgan.
Keyingi bo'limlarda Hajning har bir asosiy kuni batafsil ko'rib chiqiladi.
*Eslatma: Sana har yili hijriy taqvimga ko'ra o'zgaradi (milodiy taqvimdan 10-12 kun oldingа siljiydi).
8 Zul-hijja kuni - Tarviya kuni
Nomi: Arabcha "yaum at-tarviya" ("chanqovni qondirish kuni") so‘zidan olingan.
Bajariladigan amallar:
"Payg‘ambar (ﷺ) Tarviya kunida Minoda namoz o‘qib, keyin Arofatga yo‘l olishgan" (Muslim, 1218).
Qo‘shimcha:
Nomi: Arabcha "yaum at-tarviya" ("chanqovni qondirish kuni") so‘zidan olingan.
Bajariladigan amallar:
- Bomdod namozi - Makkada
- Quyosh chiqqandan keyin Minoga yo‘l olish
- Minoda quyidagi namozlarni ado etish:
- Zuhur
- Asr
- Mag‘rib
- Isho‘
- Minoda tunash
- Hajning asosiy kuniga tayyorgarlik
- Payg‘ambar Ibrohim (a.s.)ning qurbonlikka tayyorgarligi xotirasi
- Boshqa ziyoratchilar bilan birdamlik
"Payg‘ambar (ﷺ) Tarviya kunida Minoda namoz o‘qib, keyin Arofatga yo‘l olishgan" (Muslim, 1218).
Qo‘shimcha:
- Bu kun ziyoratchilar chanqoq muhitda suv taqsimlash an’analarini eslatadi
- Minoda turish Hajning vojib amallaridan biri hisoblanadi
9 Zul-hijja – Arafa kuni
Ahamiyati:
O‘qiladigan duo va zikrlar:
"Alloh Arafa kunida boshqa kunlarga qaraganda ko‘proq bandalarini do‘zaxdan ozod qiladi" (Muslim, 1348).
Diqqat:
Ahamiyati:
- Hajning eng muhim va qat'iy farz rukni
- Butun gunohlardan poklanish kuni
- "Haj - Arafatdir" (Abu Dovud, 1949)
- Quyosh chiqishi bilan Minodan Arofatga yo‘l olish
- Quyosh botguncha vuquf (turish) - zuhr va asr namozlari birlashtirib o‘qiladi
- Duo va zikrga ko‘proq vaqt ajratish
O‘qiladigan duo va zikrlar:
- Takbir (Allohu akbar)
- Tahmid (Alhamdulillah)
- Istig‘for (Astag‘firulloh)
- Eng afzal duo: "La ilaha illallohu vahdahu la sharika lah..."
"Alloh Arafa kunida boshqa kunlarga qaraganda ko‘proq bandalarini do‘zaxdan ozod qiladi" (Muslim, 1348).
Diqqat:
- Bu kunni Arofatsiz o‘tkazganning haji qabul bo‘lmaydi
- Quyosh botishidan oldin Arofat maydonini tark etish man etilgan
10 Zul-hijja – Eid al-Adha (Qurbon Hayiti)
Ma'nosi:
"Alloh nazarida eng ulug' kunlar - Qurbon hayiti kuni va Tarviya kunidir" (Abu Dovud, 1765).
Muhim qoidalar:
Ma'nosi:
- Qurbonlik bayrami
- Payg'ambar Ibrohim (a.s.)ning itoatkorligi xotirasi
- Hajning asosiy marosimlarini yakunlash
- Tong otgandan keyin:
- Katta jamra (Aqoba)ga 7 ta tosh otish
- Har bir tosh otishda "Allohu akbar" deb takbir aytish
- Qurbonlik:
- Tosh otishdan keyin bajariladi
- Haj al-Qiron va Tamattu' hajini qilganlar uchun vojib
- Soch olisdirish yoki qisqartirish (ihromdan chiqish belgisi)
- Tavof al-Ifoda (Ka'ba atrofida 7 marta aylanish - hajning farzi)
- Allohga shukronalik bildirish
- Qurbonlik go'shtini muhtojlarga taqsimlash
- Ulug' ibodatni muvaffaqiyatli yakunlaganlik shodligi
"Alloh nazarida eng ulug' kunlar - Qurbon hayiti kuni va Tarviya kunidir" (Abu Dovud, 1765).
Muhim qoidalar:
- Qurbonlik kunining birinchi kuni (10 Zul-hijja) bajarilishi afzal
- Tosh otish vaqt: quyosh chiqqandan keyin boshlanadi
- Tavof al-Ifodani 10-12 Zul-hijja kunlari oralig'ida bajarish kerak
11-13 Zul-hijja – Tashriq kunlari:
✔ Har bir tosh otishdan keyin "Allohu akbar" deb takbir aytish
✔ Kichik va o‘rta jamaratlar orasida duo qilish
Muhim:
- Ziyoratchilar Minoda qolishadi va har kuni peshindan keyin uchta jamaratga (kichik, o‘rta, katta) har biriga 7 tadan tosh otishadi (tartib bilan).
- Vojib: 12-zulhijja kuni quyosh botguncha Minoda turish.
- Mustahab: 13-zulhijjagacha qolib, ibodatni ko‘paytirish.
- Man etilgan: Tosh otishni kechasi amalga oshirish.
✔ Har bir tosh otishdan keyin "Allohu akbar" deb takbir aytish
✔ Kichik va o‘rta jamaratlar orasida duo qilish
Muhim:
- Ziyoratchilar 13-zulhijja kuni quyosh botishidan oldin Minoni tark etishadi va Haj yakunlanadi.
Ushbu sahifa yaratilishida Islom.uz. saytining materiallari va ma’lumotlaridan foydalanilgan.